Ze względu na zmiany w przepisach, o recepturze aptecznej mówi się ostatnio bardzo dużo. Przyjrzyjmy się pokrótce, jak wygląda ona obecnie w Polsce.

 

Receptura apteczna to indywidualizacja leczenia

Celem współczesnej receptury aptecznej jest zapewnienie pacjentowi skutecznego i bezpiecznego leku w przypadku, gdy gotowe preparaty nie wystarczają do zaspokojenia potrzeb chorego. Mowa tu między innymi o sytuacji, gdy brakuje odpowiedniej dawki lub danego połączenia składników na rynku, a także gdy potrzebne jest uzyskanie leku bez konserwantów (aspekt niezwykle istotny w przypadku alergików).[1]

Indywidualizacja leczenia to element szerszego pojęcia, jakim jest medycyna personalizowana. Jej ideą jest zrozumienie i wykorzystanie istniejących różnic pomiędzy poszczególnymi pacjentami, aby zapewnić im najlepsze możliwe leczenie. Terapie dostosowane do indywidualnych potrzeb stają się powszechnym standardem w dziedzinie ochrony zdrowia.[2]

Na czym polega dopasowanie leku do pacjenta?

Dzięki recepturze aptecznej lekarz ma możliwość przepisania pacjentowi leku, w którym składniki są ściśle określone, a dawki precyzyjnie dostosowane. To tworzy unikalny profil działania, stanowiąc niewątpliwą zaletę w porównaniu do standardowych preparatów. W przypadku leków recepturowych możliwe jest stopniowe dostosowywanie dawek substancji czynnych, co może być problematyczne w przypadku terapii preparatami gotowymi.

Dodatkowym atutem jest możliwość eliminacji ze składu potencjalnie drażniących lub alergizujących składników (np. barwników, konserwantów, glutenu, cukru). Część pacjentów nie jest w stanie korzystać z preparatów gotowych właśnie ze względu na reakcje alergiczne.[1]

Receptura pozwala także przygotować lek z kilkoma substancjami leczniczymi, co może zredukować ilość stosowanych przez pacjenta leków. Poprawia to komfort leczenia, co może przekładać się na pozytywne nastawienie chorego do prowadzonej terapii, a co za tym idzie jej skuteczność. Dodatkowo zmiana smaku lub postaci leku może być ogromną pomocą w regularnym przyjmowaniu leków, co jest istotne np. w przypadku leczenia pediatrycznego.[3]

Ponad 150 surowców recepturowych

W Polsce obecnie dostępnych jest ponad 150 składników recepturowych, obejmujących zarówno substancje sypkie, płynne jak i podłoża.[4] Możliwe jest sporządzanie leków w różnych postaciach i o różnym składzie. Substancje do receptury aptecznej mają szeroki zakres właściwości, m.in.:

  • nawilżające,
  • natłuszczające i zmiękczające,
  • uspokajające,
  • przeciwzapalne,
  • przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze,
  • znieczulające, przeciwbólowe.[5]

Dodatkowo poza surowcami recepturowymi, lekarze mają możliwość korzystania z dostępnych na rynku preparatów gotowych. Dzieje się to na dwóch polach. Jedną grupę stanowią leki gotowe, które mogą być traktowane jako surowce farmaceutyczne, których lista znajduje się w załączniku do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 6 listopada 2012 r. (poz. 1259) w sprawie leków, które mogą być traktowane jako surowce farmaceutyczne przy sporządzaniu leków recepturowych.[6] Druga grupa to leki gotowe, z których sporządza się lek w odpowiedniej dawce (np. spironol w dawkach pediatrycznych). 

Braki leków gotowych

Polska, jak i inne kraje europejskie, od kilku lat zmaga się z problemem z dostępnością części preparatów gotowych. W takiej sytuacji leki recepturowe często są jedyną możliwością kontynuowania leczenia przez pacjenta, stając się elementem zapewnienia bezpieczeństwa lekowego Polski. Lekarz może wtedy zlecić przygotowanie leku o takim samym profilu działania, korzystając z surowców recepturowych i leków gotowych. W przypadku braku preparatu w określonej dawce w hurtowniach możliwe jest sporządzenie leku z wykorzystaniem składników recepturowych lub dostępnych preparatów gotowych (np. używając leku w wyższej dawce).[7]

Receptura apteczna a choroby rzadkie

Warto również zwrócić uwagę na pacjentów zmagających się z chorobami rzadkimi. Ze względu na stosunkowo małą liczbę zachorowań (nie więcej niż 5 na 10 000 osób) zdarza się, że przemysł farmaceutyczny nie angażuje się w produkcję leków dla tej grupy chorych.[8] Przykładem może być mieszanka fosforanowa stosowana w leczeniu krzywicy hipofosfatemicznej, która wykonywa jest tylko jako lek recepturowy. Bez receptury aptecznej, pacjenci z rzadkimi schorzeniami mogliby napotykać trudności w dostępie do odpowiednich leków, co skutkowałoby brakiem możliwości terapii.[1]

Receptura apteczna w każdej aptece

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 30 września 2002 r. w sprawie szczegółowych wymogów, jakim powinien odpowiadać lokal apteki, każda apteka ogólnodostępna w Polsce zobowiązana jest do posiadania izby recepturowej, zapewniając pacjentowi dostęp do leku recepturowego.[9] Recepty na leki robione stanowią powszechną praktykę i są regularnie realizowane w większości aptek. To dowodzi, że leki recepturowe to integralna część polskiej farmacji. 

Miejsce leków robionych w polskiej farmacji

Szacuje się, że ze względu rosnącego zainteresowania medycyną spersonalizowaną, rola receptury aptecznej będzie nabierać coraz większego znaczenia. W ten sposób można zapewnić pacjentowi lek dostosowany do jego sytuacji zdrowotnej i preferencji. Stanowi to bardzo dobre rozwiązanie w przypadku takich grup pacjentów jak dzieci i seniorzy, dla których nawet nieznaczne różnice w stężeniach substancji czynnych mogą mieć istotne znaczenie. Ponadto leki recepturowe odgrywają kluczową rolę u pacjentów z trudnościami terapeutycznymi, np. w połykaniu czy alergiami na określone składniki, gdzie istnieje możliwość zmiany formy leku lub składu. 

 

Wykaz Źródeł

[1]             Jachowicz R: Receptura apteczna. Sporządzanie leków jałowych i niejałowych; PZWL 2021

[2]             Raby AB: Personalized medicine. UpToDate 2023 [dostęp: 19.12.2023]

[3]             Carvalho M, Almeida IF: The Role of Pharmaceutical Compounding in Promoting Medication Adherence. Pharmaceuticals (Basel). 2022;15(9):1091. Published 2022 Aug 31

[4]             Lista Surowców Recepturowych https://rejestry.ezdrowie.gov.pl/rpl/lsf [dostęp: 19.12.2023]

[5]             Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych. Farmakopea Polska XII. Warszawa, 2020

[6]             Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 6 listopada 2012 r. w sprawie leków, które mogą być traktowane jako surowce farmaceutyczne przy sporządzaniu leków recepturowych (poz. 1259)

[7]             U.S. Food and Drug Administration: Drug Compounding and Drug Shortages https://www.fda.gov/drugs/human-drug-compounding/drug-compounding-and-drug-shortages [dostęp: 19.12.2023]

[8]             European Commission: Health – Rare diseases. online: https://research-and-innovation.ec.europa.eu/research-area/health/rare-diseases_en [dostęp 19.12.2023]

[9]             Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 września 2002 r. w sprawie szczegółowych wymogów, jakimi powinien odpowiadać lokal apteki (poz. 1395)