Leki recepturowe w terapii chorób wieku dziecięcego są bardzo ważne, ponieważ pozwalają na dobranie indywidualnych, bezpiecznych dawek. W jakich schorzeniach są szczególnie pomocne?

Leki recepturowe dla dzieci

Na początku warto zaznaczyć, że dziecko nie jest małym dorosłym. To znaczy, że funkcjonowanie jego ciała jest nieco inne. Skutkuje to odmiennym zachowaniem leku w organizmie dziecka niż gdyby miało to miejsce w ciele dorosłego. Niezwykle ważne w przypadku pacjentów pediatrycznych jest dobranie odpowiedniej do wieku i masy ciała dawki. Zbyt duża będzie niebezpieczna, a zbyt mała – nieskuteczna. Pojawia się jednak problem: w terapii niektórych chorób, w aptece nie występują gotowe preparaty zawierające dawki substancji leczniczych dopasowanych do dzieci. Odpowiedzią na to zagadnienie mogą być leki recepturowe. Plusem „robionych” leków jest brak konserwantów. Receptura apteczna pozwala także na przygotowanie leków o składzie niedostępnym w żadnym obecnym na rynku produkcie. 

Ostre zapalenie zatok przynosowych i błony śluzowej nosa

Ostre zapalenie zatok przynosowych i błony śluzowej nosa (OZNZ) powodują wirusy. W niektórych przypadkach zakażenie może być też bakteryjne i wymaga wtedy leczenia antybiotykami. Wirusowe OZNZ pojawia się nagle. Objawami są niedrożny nos i kaszel. Czynnikami, które sprzyjają rozwojowi zapalenia u dzieci są m.in.:

  • przerost migdałka gardłowego,
  • alergiczny nieżyt nosa,
  • wady budowy przegrody,
  • zaburzenia odporności.

Leczenie polega na łagodzeniu objawów choroby. Jako że jednym z nich jest niedrożność nosa, zastosowanie znajdują leki obkurczające jego błonę śluzową i tym samym ułatwiające oddychanie. Przykładami są efedryna i pseudoefedryna. Substancje te będą także łagodziły uporczywy kaszel. Mimo skuteczności stosowania wspomnianych substancji nie ma na rynku preparatu, który zawierałby je w odpowiednich dla dziecka dawkach.

Rozwiązaniem, które umożliwia łagodzenie objawów zapalenia zatok u najmłodszych, jest wykonanie takiego leku w aptece w postaci proszków dzielonych. To znaczy, że chory dostanie sproszkowaną substancję leczniczą zamkniętą w opłatkach skrobiowych lub żelatynowych kapsułkach w dawce, jaką dobrał lekarz dla konkretnego pacjenta.[1,2]

Naczyniaki wczesnoniemowlęce

Naczyniaki wczesnoniemowlęce to najczęściej spotykane guzy u dzieci. Są niezłośliwe, czyli rosną powoli, nie niszcząc otaczających tkanek i nie powodując przerzutów. Nie widać ich od razu po urodzeniu. Pojawiają się głównie na skórze głowy i swój maksymalny rozmiar osiągają między 3 a 5 miesiącem życia. U niektórych małych pacjentów znikają samoistnie i nie powodują powikłań, u innych natomiast wymagają leczenia. Lekiem pierwszego rzutu stosowanym w tym schorzeniu jest propranolol, który zmniejsza rozmiar guza. Lek można stosować miejscowo na skórę bądź doustnie, przy czym doustna forma podania ma mniejsze ryzyko pojawienia się działań niepożądanych. Obie formy łączy jedna rzecz – nie ma dostępnego gotowego preparatu z propranololem w dawce zalecanej dla dziecka. W obrocie dostępne są tabletki:

  • 10 mg,
  • 40 mg.

W leczeniu naczyniaków podajemy dziecku propranolol w ilości 2-3 mg na kilogram masy ciała, dobowo, podzielony na dwie lub trzy dawki. Chcąc więc zapewnić dziecku bezpieczną i skuteczną terapię, rozwiązaniem jest przygotowanie w aptece proszków dzielonych z gotowych tabletek. Dzięki temu mały pacjent otrzyma przygotowany indywidualnie dla siebie lek.[2,3,4] 

Atopowe zapalenie skóry

Atopowe zapalenie skóry (AZS) jest przewlekłą chorobą, rozpoznawaną najczęściej już we wczesnym dzieciństwie. Podstawowym objawem jest uciążliwy świąd i suchość skóry. W rozwoju choroby biorą udział zarówno czynniki genetyczne, odpornościowe, jak i środowiskowe. W przypadku AZS ogromną rolę odgrywa profilaktyka, której celem jest zapobieganie występowaniu i zaostrzeniu objawów. Obejmuje ona stosowanie emolientów, czyli preparatów mających za zadanie nawilżyć i natłuścić naskórek. Skóra dzieci chorych na AZS jest wrażliwa. Mimo wielu obecnych na rynku gotowych produktów czasem ciężko jest znaleźć idealny emolient, który nie podrażni skóry i przyniesie ulgę w świądzie. 

Dobrym rozwiązaniem są leki recepturowe. Pozwalają one na:

  • indywidualne dobranie składników najlepiej tolerowanych przez skórę,
  • brak konserwantów,
  • brak substancji zapachowych,
  • dobór odpowiedniej formuły w zależności od stanu naskórka,
  • korzystniejszą cenę.

W skład maści wykonywanych w aptece wchodzą mi.in :

  • substancje okluzyjne, czyli zatrzymujące wodę w naskórku: wazelina, parafina płynna, lanolina,
  • lipidy, które pomagają odbudować uszkodzony naskórek: maść cholesterolowa,
  • substancje nawilżające: gliceryna, mocznik, kwas mlekowy,
  • substancje przeciwzapalne: hydrokortyzon.[5]

Pieluszkowe zapalenie skóry

Skóra niemowlęcia jest delikatniejsza i znacznie cieńsza od skóry dorosłego człowieka. Zwiększa to ryzyko podrażnień. Długi kontakt z wilgotną pieluchą oraz alergeny zawarte w kosmetykach do pielęgnacji mają wpływ na rozwój pieluszkowego zapalenia skóry. Charakteryzuje się ono:

  • zaczerwienieniem,
  • łuszczeniem się skóry,
  • otarciami. 

Niezwykle istoty jest dobór maści do pielęgnacji okolicy pieluszkowej u niemowlaka, który nie tylko nie będzie skutkował pogorszeniem stanu skóry maluszka, ale także zatroszczy się o nią. Dobre wyjście to zastosowanie maści recepturowej przeznaczonej do dbania o wspomniane okolice. Składa się ona z substancji okluzyjnych, jak parafina czy euceryna, mających za zadanie chronić delikatne miejsca. Maść taka, jak już wiadomo, nie zawiera substancji zapachowych, konserwantów ani innych dodatkowych składników mogących wywołać podrażnienia.[2,6] 

Osteopenia 

Choroba występuje głównie u noworodków urodzonych przedwcześnie. Spowodowana jest hipofosfatemią, czyli niedoborem fosforu. Długotrwały niedobór tego pierwiastka skutkuje zmniejszeniem masy kostnej – osteopenią. Może to prowadzić do złamań kości, np. żeber czy kości udowej. W leczeniu podstawą jest uzupełnienie niedoborów fosforu. W tym celu stosujemy mieszankę fosforanową, która dostępna jest jedynie dzięki przygotowaniu jej przez farmaceutę w aptece. Podajemy ją doustnie. W skład mieszanki fosforanowej wchodzą:

  • diwodorofosforan sodu,
  • disodu fosforan dwunastowodny,
  • woda.

Dzięki recepturowej mieszance, którą można podawać z mlekiem, noworodki zyskują szansę na prawidłowy rozwój, bez zaburzeń układu kostnego.[2,7]

Wykaz źródeł:

  1.  Narodowy Program Ochrony Antybiotyków; Rekomendacje postępowania w pozaszpitalnych zakażeniach układu oddechowego; 2016
  2. Jachowicz R.; Receptura apteczna. Sporządzanie leków jałowych i niejałowych; PZWL 2021
  3. Agencja Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji. Wydział Oceny Technologii Medycznych; Propranolol we wskazaniach: napady anoksemiczne u dzieci do 18 roku życia, naczyniaki wczesnoniemowlęce u dzieci do 18 roku życia, naczyniaki płaskie, naczyniaki jamiste; 2021
  4. Sarnecki J.; Farmakologiczne metody leczenia naczyniaków wczesnodziecięcych; Standardy Medyczne 2016 [dostęp 06.11.2022]
  5. Nowicki RJ. et al.: Atopowe zapalenie skóry. Interdyscyplinarne rekomendacje diagnostyczno-terapeutyczne Polskie Towarzystwo Dermatologiczne, Polskie Towarzystwo Alergologiczne, Polskie Towarzystwo Pediatryczne oraz Polskie Towarzystwo Medycyny Rodzinnej. Część I. Profilaktyka, leczenie miejscowe i fototerapia. Przegl Dermatol 2019, 106, 354-371.
  6. Łosik M.; Pieluszkowe zapalenie skóry i inne odparzenia u niemowląt; Postępy Neonatologii 2018
  7. Czech-Kowalska J.; Zaburzenia gospodarki wapniowo-fosforanowej w praktyce pediatrycznej; Standardy Medyczne 2015