Każda dolegliwość jest inna, co sprawia, że prowadzone leczenie różni się od siebie. Istotnym elementem terapii są leki ogólnoustrojowe oraz miejscowe. Jak prawidłowo stosować lek i na co zwrócić uwagę, aby leczenie było skutecznie?
Leki dostępne bez recepty vs. na receptę
Część leków w aptece jest dostępna bez recepty. Należą do nich preparaty na powszechne dolegliwości o dobrze udokumentowanym bezpieczeństwie, np. część leków przeciwbólowych. Niektóre substancje powinny być jednak stosowane pod nadzorem lekarza, dlatego też dostępne są na receptę – na przykład leki zmniejszające ciśnienie tętnicze. Trochę inaczej wygląda sytuacja w przypadku leków robionych. Są one na receptę, ponieważ lekarz wskazuje dokładny, unikalny skład preparatu, dopasowany do potrzeb danego pacjenta.
Jak długo ważna jest recepta?
Gdy otrzymamy od lekarza receptę, leki wykupić możemy w określonym czasie. Co do zasady, recepta jest ważna 30 dni, chyba że jest wystawiona na antybiotyk do stosowania wewnętrznego (7 dni) lub preparat immunologiczny (120 dni). Można także otrzymać tzw. receptę roczną, która jest ważna 365 dni, natomiast i tak należy wykupić co najmniej 1 opakowanie leku przed upływem 30 dni.[1]
Dawkowanie
Aby lek był skuteczny i bezpieczny, należy go zażywać zgodnie ze wskazaniami. Bardzo ważne pod tym kątem jest m.in. dawkowanie. Lekarz wypisujący receptę powinien określić, jak często i w jakiej ilości stosować dany lek. W praktyce można się spotkać z różnymi zapisami, np.:
- 1×1 – oznacza 1 porcję (np. tabletkę) przyjmowaną raz dziennie,
- 1-0-1 – oznacza 1 porcję (np. tabletkę) przyjmowaną rano i 1 wieczorem,
- co 12 h 5 ml – oznacza przyjmowanie 5 ml leku 2 razy dziennie w odstępach 12-godzinnych.
Pewnym wyjątkiem są leki do stosowania na skórę. W ich przypadku, na recepcie może znaleźć się wyłącznie zapis mówiący o częstotliwości stosowania, np. 2 razy dziennie na zmienioną chorobowo skórę.
Część leków stosuje się jedynie w określonych sytuacjach, np. w przypadku problemów z zaśnięciem, czy też napadu astmy oskrzelowej. W takiej sytuacji lekarz na recepcie może dopisać „doraźnie”.
O jakiej porze stosować lek?
Niektóre leki wymagają stosowania w określony sposób uwzględniający porę dnia lub posiłek, np.
- leki na niedoczynność tarczycy, zawierające lewotyroksynę, powinny być przyjmowane rano na czczo lub na noc w odstępie 3-4 h po ostatnim posiłku[2]
- preparaty stosowane w leczeniu cukrzycy z metforminą zaleca się przyjmować z lub po posiłku, aby zmniejszyć objawy niepożądane ze strony układu pokarmowego,[3]
- leki nasenne najlepiej wziąć krótko (0,5-1 h) przed planowanym snem.[4]
W przypadku niektórych leków kluczowe jest zachowanie regularnych odstępów czasowych między kolejnymi dawkami leku. Celem takiego postępowania zwykle jest utrzymanie odpowiedniego stężenia substancji we krwi, na przykład przy antykoncepcji hormonalnej.[5]
Pominięcie dawki bądź przedawkowanie
Zawsze należy przeczytać ulotkę dołączoną do leku. W rubryce „Jak stosować lek” powinna znaleźć się informacja, co zrobić w sytuacji pominięcia zastosowania leku lub przyjęcia większej dawki niż zalecana. Jeżeli ulotka nie zawiera tych informacji, jest to lek recepturowy lub nie jesteśmy pewni, co robić, należy skonsultować się z farmaceutą lub lekarzem. Na podstawie składu leku oraz wskazania, określą oni dalsze postępowanie.
Odstawienie leku
Nie powinniśmy sami, bez konsultacji z lekarzem lub farmaceutą, rezygnować ze stosowania leku. Takie działanie mogłoby skutkować brakiem skuteczności terapii lub też pojawieniem się objawów zagrażających naszemu zdrowiu (np. nagły wzrost ciśnienia po odstawieniu leku na nadciśnienie). Z tego też względu lek stosujemy tak długo, jak zalecił nam specjalista.
Działania niepożądane
Stosowanie leków jest obarczone ryzykiem działań niepożądanych. Częstość ich występowania oraz charakter różnią się w zależności m.in. od rodzaju substancji. Informacje o możliwych działaniach niepożądanych także znajdziemy na ulotce. W przypadku wystąpienia niektórych dolegliwości, na przykład obrzęku twarzy, języka lub gardła, trudności w połykaniu i oddychaniu, należy przerwać stosowanie leku i natychmiast skonsultować się z lekarzem.[2]
Interakcje
Interakcja to wzajemne oddziaływanie na siebie różnych substancji. W kontekście leków możemy mówić o interakcji z innym lekiem, ale także z pożywieniem lub napojami, w tym alkoholowymi. Co ciekawe, niektóre leki wchodzą również w interakcje z dymem papierosowym! Przykładem tego rodzaju oddziaływania jest palenie tytoniu podczas stosowania propranololu (leku działającego na układ krążenia), co może zmniejszać jego korzystny wpływ na częstość akcji serca i ciśnienie tętnicze.[6]
Warto zaznaczyć, że w interakcje mogą wchodzić zarówno leki na receptę (gotowe i recepturowe), jak i te bez recepty, a nawet suplementy diety. Jeżeli przyjmujemy inne preparaty, powinniśmy poinformować o tym lekarza podczas wywiadu, aby mógł indywidualnie dobrać terapię.
Czym popijać lek?
Zazwyczaj zaleca się popijanie leku wodą (źródlaną, o niskiej zawartości składników mineralnych lub przegotowaną i ostudzoną). Natomiast najlepiej nie stosować do tego herbaty, kawy, alkoholu, soków, napojów gazowanych czy mleka. Mogą one wchodzić w interakcje z lekiem, co wiąże się z ryzykiem na przykład zmniejszenia jego skuteczności. Od tej reguły zdarzają się odstępstwa, na przykład preparaty z furazydyną zaleca się przyjąć z posiłkiem bogatym w białko lub popić mlekiem. Informację taką znajdziemy w ulotce lub powie nam o tym lekarz bądź farmaceuta w aptece.[7]
Przechowywanie leku i data ważności
Jedną z cech zapewniającą bezpieczeństwo leku jest jego trwałość. Wpływa na nią między innymi sposób przechowywania. W przypadku leków gotowych, informację o tym znajdziemy na ulotce. Z kolei jeżeli dostaniemy lek recepturowy, wiadomość ta powinna być na etykiecie.
Wybierając miejsce przechowywania leku, zwróćmy uwagę na zalecaną temperaturę. Leki powinny być trzymane w oryginalnych opakowaniach – chroni je to przed nasłonecznieniem. Na opakowaniu znajdują się także informacje o dacie ważności preparatu oraz jego numerze seryjnym.[8]
Pamiętajmy, aby trzymać leki poza zasięgiem dzieci czy też zwierząt, aby ograniczyć nieumyślne przyjęcie przez nich produktu.
Podsumowanie
Aby leczenie było skuteczne i bezpieczne, kluczowe jest wysłuchanie i zapamiętanie zaleceń lekarza, co do stosowania leku. Bardzo ważna czynność to także przeczytanie ulotki leku gotowego, czy też etykiety dołączonej do leku recepturowego. Nie możemy zapominać o odpowiednim przechowywaniu produktów leczniczych. Zawsze jeżeli mamy wątpliwości, nie bójmy zapytać się o poradę farmaceuty w aptece.
Wykaz źródeł
- Ustawa z dnia 6 września 2001 r. Prawo farmaceutyczne.
- ChPL Euthyrox N 88 µg, 88 mikrogramów, tabletki. Nr pozwolenia na dopuszczenie do obrotu: 15702
- ChPL METFORMAX 500, 500 mg, tabletki. Nr pozwolenia na dopuszczenie do obrotu: R/1263
- ChPL Dorminox, 12,5 mg, tabletki powlekane. Numer pozwolenia na dopuszczenie do obrotu: 26676
- ChPL Atywia Daily, 0,03 mg + 2 mg, tabletki powlekane. Numer pozwolenia na dopuszczenie do obrotu: 23262
- ChPL Propranolol Aurovitas, 10 mg, tabletki powlekane. Nr pozwolenia na dopuszczenie do obrotu: 25783
- ChPL Furaginum Teva, 50 mg, tabletki. Nr pozwolenia na dopuszczenie do obrotu: 9882
- ChPL Polhumin R, 100 j.m./ml, roztwór do wstrzykiwań. Nr pozwolenia na dopuszczenie do obrotu: 10228