Słowo alergia wywodzi się z połączenia dwóch greckich słów: allos – odmienny, inny oraz ergos – reakcja. Sugeruje to, że podczas alergii dochodzi do pewnej „nietypowej reakcji organizmu”. Czym zatem jest alergia i w jaki sposób można ją leczyć? Na te pytania odpowiadamy w poniższym artykule.

 

Czym jest alergia?

Alergia, inaczej uczulenie lub nadwrażliwość, to nadmierna reakcja układu odpornościowego na potencjalnie nieszkodliwe substancje obecne w środowisku. Może ona wystąpić po styczności z określonymi pokarmami, pyłkami, lekami, czy po użądleniu owadów.[1,2] 

Rodzaje alergii

Ze względu na rodzaj alergenu, wyróżniamy alergię: 

  • wziewną (wywoływaną przez wdychanie alergenów), 
  • pokarmową (spowodowane kontaktem z określonym produktem spożywczym), 
  • kontaktową (spowodowaną bezpośrednim kontaktem skóry z alergenem).

Można spotkać się również z określeniem „alergia krzyżowa”. Mamy z nią do czynienia, gdy objawy alergiczne pojawiają się po zetknięciu z substancją strukturalnie podobną do uczulającego nas alergenu (np. przy alergii na pyłek leszczyny może również pojawić się alergia na jabłka).[3]

Co może uczulać?

Substancje wywołujące reakcje alergiczne nazywane są alergenami.[2] Wśród najczęściej występujących czynników alergizujących znajdują się:

  • pyłki drzew, traw lub chwastów (np. topoli), 
  • pokarmy (np. orzeszki ziemne),
  • leki (np. antybiotyki z grupy penicylin),
  • jad owadów (np. pszczół),
  • sierść lub naskórek zwierząt (np. psów),
  • roztocza kurzu domowego,
  • metale (np. nikiel),
  • inne substancje (np. lateks).[2,4,6]

Czy alergia to choroba przewlekła?

Alergię zaliczamy do chorób przewlekłych. Pod tą nazwą kryją się schorzenia, które utrzymują się przez długi czas (co najmniej 12 miesięcy), wymagają stałej opieki medycznej lub w znaczący sposób ograniczają codzienne funkcjonowanie pacjenta.[5]

Alergia – objawy

W zależności od rodzaju alergenu i danej osoby, alergia może objawiać się w różny sposób. Reakcje alergiczne zwykle pojawiają się szybko, w ciągu kilku minut po ekspozycji na uczulający nas alergen. Najczęściej można zaobserwować:

  • katar,
  • kichanie,
  • kaszel,
  • łzawienie oczu,
  • wysypkę skórną,
  • świąd skóry,
  • obrzęk,
  • trudności z oddychaniem,
  • nudności, wymioty.

Symptomy mogą się utrzymywać od kilku minut do nawet kilku dni.[1,2]

Wstrząs anafilaktyczny

W przypadku ciężkiej i ostrej reakcji alergicznej może dojść do wstrząsu anafilaktycznego. To zagrażający życiu stan, który objawia się między innymi nasilającą się dusznością, obrzękiem skóry, niskim ciśnieniem krwi, szybkim tętnem, nagłymi wymiotami lub biegunką, a także zawrotami głowy i omdleniem. Pojawia się on zwykle w ciągu kilku do kilkunastu minut po ekspozycji na czynnik drażniący.[,] W przypadku wystąpienia ostrej reakcji alergicznej należy natychmiast szukać pomocy na Szpitalnym Oddziale Ratunkowym lub poprzez wezwanie karetki pogotowia ratunkowego.[2,4,6]

Alergia – do jakiego lekarza się udać?

W zmniejszeniu łagodnych objawów alergicznych pomóc może nam farmaceuta lub lekarz rodzinny. Wskażą oni, jakie preparaty zastosować, żeby zmniejszyć obrzęk, zaczerwienienie czy katar związany z alergią.[6,2,4] W celu dokładnej diagnostyki alergii należy udać się do specjalisty – alergologa. Zleci on niezbędne testy, aby ustalić, jakie substancje wywołują u nas reakcje alergiczne oraz dobierze leczenie dopasowane do naszych potrzeb.[4]

Diagnoza alergii

Diagnozę alergii stawia się między innymi na podstawie historii medycznej pacjenta, badań z krwi, testów skórnych i obserwacji reakcji organizmu na konkretne alergeny (próby prowokacyjne, dieta eliminacyjna).[2,6] Testy skórne na alergie polegają na aplikacji niewielkich ilości wybranych alergenów na skórę pacjenta, a następnie obserwacji, czy pojawia się obrzęk lub rumień (objawy wskazujące na alergię). Istnieje wiele różnych rodzajów takich testów, np. skórne testy punktowe czy naskórkowe testy płatkowe.[6,8]

Jeśli lekarz podejrzewa alergię pokarmową, może zalecić wykonanie tzw. próby prowokacyjnej. Polega ona na podaniu pacjentowi w małych ilościach potencjalnego alergenu i obserwowanie jego reakcji, zwykle pod ścisłą obserwacją medyczną. Inną możliwością jest wprowadzenie diety eliminacyjnej, podczas której przez określony czas (np. kilka tygodni) z diety wyklucza się potencjalne alergeny, aby sprawdzić, czy objawy alergiczne ustąpią. Wykonuje się to pod nadzorem lekarza i dietetyka.[6]

Jak leczy się alergię?

Leczenie alergii zależy od jej rodzaju, objawów oraz preferencji pacjenta. Skuteczna terapia może zmniejszać nasilenie objawów lub działać przyczynowo.[6]

Unikanie alergenów

Najprostszym rozwiązaniem jest w miarę możliwości unikanie substancji, na które jesteśmy uczuleni. Zwykle jest to łatwiejsze w przypadku alergii na niektóre pokarmy, leki lub składniki kosmetyków, ponieważ możemy kontrolować naszą styczność z nimi. Trudniej unikać alergenów wziewnych, jednak istnieją sposoby na zmniejszenie narażenia na nie. Przykładowo w okresie pylenia rośliny, na którą jesteśmy uczuleni, lepiej unikać spacerów w miejscach potencjalnego wysokiego stężenia pyłków (np. parku, lasach) czy otwierania okien w ciągu dnia.[2,6]

Leki przeciwalergiczne

Leki przeciwalergiczne przeznaczone są do zapobiegania lub łagodzenia objawów alergii poprzez zmniejszenie nasilenia reakcji układu odpornościowego na dany alergen. Część z nich dostępnych jest bez recepty.[4,9] Najszerzej wykorzystywaną grupą leków są preparaty przeciwhistaminowe w formie doustnej (np. cetyryzyna), donosowej (np. azelastyna) czy do oka (np. olopatadyna). Innymi stosowanymi lekami są między innymi leki obkurczające naczynia, glikokortykosteroidy, leki antyleukotrienowe, kromony.[6]

Odczulanie

Odczulanie (immunoterapia alergenowa) może być zalecana osobom z ciężkimi reakcjami alergicznymi (np. z wystąpieniem wstrząsu anafilaktycznego) lub narażonych na ciągły kontakt z danym alergenem (np. z pyłkami traw). Ten sposób terapii polega na stopniowym wprowadzaniu do organizmu niewielkich dawek czynnika alergizującego, tak aby zwiększyć tolerancję osoby na ten alergen. Odbywa się to pod ścisłą kontrolą lekarską. Preparaty stosowane podczas odczulania mogą mieć postać zastrzyków podskórnych lub tabletek podjęzykowych.[2,10]

Adrenalina

Adrenalina w postaci automatycznego wstrzykiwacza (pena) jest lekiem stosowanym w nagłych przypadkach w celu przerwania ciężkich reakcji alergicznych, w tym wstrząsu anafilaktycznego.[2,6] Osoby z silnymi reakcjami alergicznym często noszą ją przy sobie, aby w razie przypadkowego kontaktu z alergenem zapobiec rozwojowi groźnych objawów. Adrenalinę w postaci autowstrzykiwacza podaje się domięśniowo w przednio-boczną powierzchnię uda (nie można tego robić w pośladek!). Co ważne, można to zrobić również przez ubranie, ponieważ wstrzykiwacze są tak zaprojektowane, aby igła mogła przebić materiał odzieży i zapewnić skuteczne podanie leku. Lek może podać sobie alergik samodzielnie lub może zrobić to osoba z jego najbliższego otoczenia. Uproszczona instrukcja obsługi pena zwykle znajdują się z boku wstrzykiwacza, co ułatwia wykonanie zastrzyku. Po każdorazowym użyciu wstrzykiwacza należy natychmiast zgłosić się po pomoc medyczną (np. dzwoniąc po karetkę), nawet jeśli objawy ustępują.[2,4,6,11]

Miejsce leków recepturowych w alergii

Leki recepturowe to preparaty sporządzane w aptece indywidualnie dla danego pacjenta na podstawie recepty lekarskiej. Pozwalają one na dostosowanie składu leku do potrzeb i alergii pacjenta. Jeśli pacjent jest uczulony na substancję leczniczą lub pomocniczą w preparacie gotowym, można opracować lek robiony o podobnym działaniu, ale już bez tego składnika. Dzięki temu możliwe jest skuteczne leczenie danej choroby, eliminując jednocześnie ryzyko wystąpienia reakcji alergicznej.[12]

Podsumowanie

Alergia to nadwrażliwość organizmu na niektóre substancje obecne w środowisku. Możliwych alergenów jest bardzo wiele: od pyłków drzew, przez jedzenie, na lekach kończąc. Objawy alergii mogą być różnorodne i obejmować między innymi swędzenie skóry, obrzęk, wysypkę skórną, kichanie i katar. Jeśli zauważymy u siebie te dolegliwości, warto zwrócić uwagę, kiedy się one nasilają oraz w razie potrzeby skierować się po specjalistyczną pomoc.

 

Wykaz źródeł

  1.  Dougherty JM, Alsayouri K, Sadowski A: Allergy. [Updated 2023 Jul 31]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024       Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK545237/
  2.  National Health Service: Allergies https://www.nhs.uk/conditions/allergies [dostęp: 03.04.2024]
  3.   American Academy of Allergy, Asthma & Immunology: Cross-Reactivity Defined https://www.aaaai.org/tools-for-the-public/allergy,-asthma-immunology-glossary/cross-reactivity-defined [dostęp: 09.04.2024]
  4.   NHS Inform: Allergies https://www.nhsinform.scot/illnesses-and-conditions/immune-system/allergies/ [dostęp: 09.04.2024]
  5.   Centers for Disease Control and Prevention: About Chronic Diseases https://www.cdc.gov/chronicdisease/about/index.htm [dostęp: 08.04.2024]
  6.   Gajewski P: Interna Szczeklika. 2023
  7.   Campbell L R, Kelso M J: Anaphylaxis: Acute diagnosis. UpToDate 2024 [dostęp: 03.04.2024]
  8.   Kowal K, DuBuske L: Overview of skin testing for IgE-mediated allergic disease. UpToDate 2022
  9.   Janiec W: Kompendium farmakologii. Wydawnictwo Lekarskie PZWL. Warszawa, 2017
  10.   Halken S, et al: EAACI guidelines on allergen immunotherapy: Prevention of allergy. Pediatr Allergy Immunol. 2017;28(8):728-745
  11.   ChPL: EpiPen Senior, 300 mikrogramów, roztwór do wstrzykiwań we wstrzykiwaczu. Nr pozwolenia: 12299
  12.   Jachowicz R: Receptura apteczna. Sporządzanie leków jałowych i niejałowych. Wydawnictwo Lekarskie PZWL. Warszawa, 2021